wszystko o kobietach i dla kobiet

W celu stwierdzenia lub wykluczenia choroby, jak również oceny rozległości zmian chorobowych, przeprowadza się szereg różnego rodzaju badań i zabiegów diagnostycznych. Wymagają one specjalnego przygotowania, a niejednokrotnie, szczególnie w przypadku badań specjalistycznych wymagających ingerencji zabiegowej, pobytu w szpitalu. Nie wszystkie bowiem badania są możliwe do wykonania w warunkach ambulatoryjnych. Część z nich wymaga specjalistycznego sprzętu oraz przeszkolonego personelu wykonującego badanie. Niektóre z badań diagnostycznych wykonywana jest w ramach profilaktyki chorób nowotworowych.

BADANIA DIAGNOSTYCZNE

Badania krwi i moczu – badania analityczne odzwierciedlają ogólny stanu organizmu. Wykonuje się je rutynowo przed przystąpieniem do jakiegokolwiek leczenia bądź zabiegu. Najczęściej wykonuje się morfologię krwi, grupę krwi oraz czynnik Rh, poziom elektrolitów, układ krzepliwości krwi, poziom białka i cukru i inn. oraz badanie ogólne moczu. W większości schorzeń ginekologicznych dużo informacji o stanie zdrowia dostarczają badania poziomu hormonów jak np. hormony płciowe, β-hcg oraz markery nowotworowe np. Ca 125, AFP. Krew na badania analityczne powinna być pobierana rano, na czczo natomiast badania hormonalne w określonym przez lekarza dniu cyklu bez konieczności ograniczenia posiłków.

Badanie cytologiczne – jest to ocena prawidłowości komórek pobranych z tarczy części pochwowej szyjki macicy lub jej kanału. Pozwala na wczesne wykrycie zmian chorobowych szyjki macicy. Wykorzystywana jest w profilaktyce przeciwnowotworowej. W trakcie badania ginekologicznego za pomocą kwaczyka pobiera się wymaz, rozprowadza na szkiełku laboratoryjnym a następnie utrwala i barwi. Tak przygotowany preparat oceniany jest pod mikroskopem przez lekarza cytologa. Najlepiej wykonać go w pierwszej połowie cyklu po ustąpieniu krwawienia miesiączkowego. Na 2-3 dni przed badaniem kobieta nie może stosować leków dopochwowych i irygacji pochwy oraz odbywać stosunków płciowych. Nie wskazane jest również podmywanie się innymi środkami niż woda. Badanie cytologiczne wykonane powinna mieć każda kobieta, przynajmniej raz w roku.

Kolposkopia – wykonywana jest najczęściej w przypadku nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego, uporczywych upławów i świądu krocza. Polega na oglądaniu za pomocą przyrządu optycznego zwanego kolposkopem pochwy oraz szyjki macicy w dużym powiększeniu. Umożliwia ona wykrycie nawet niewielkich zmian w śluzówce pochwy lub szyjki macicy, a tym samym zwiększa możliwość wczesnego rozpoznania zmian nowotworowych. Po badaniu ginekologicznym we wziernikach, do pochwy zakłada się kolposkop i dokonuje trzykrotnej obserwacji. Pierwszą przed usunięciem wydzieliny pochwowej z szyjki macicy, drugiej po przemyciu 0,9% chlorkiem sodu oraz trzeciej po przemyciu 3% roztworem kwasu octowego lub 5% roztworem kwasu mlekowego. W celu uzyskania prawidłowego obrazu kolposkopii wymaga się od pacjentek by na kilka dni przed zabiegiem zaniechały współżycia seksualnego oraz irygacji pochwy. Badanie jest niebolesne, nie wymaga znieczulenia oraz pobytu w szpitalu. Można je wykonać w warunkach ambulatoryjnych.

Wymaz czystościowy pochwy – polega na ocenie biocenozy pochwy. Pobierany w przypadku występowania takich objawów jak świąd, pieczenie, uporczywe, nieprawidłowe upławy, nieprzyjemny zapach wydzieliny pochwowej itp. Ma on na celu wykrycie rodzaju chorobotwórczych drobnoustrojów mogących powodować stany zapalne pochwy i sromu. Pozwala także na określenie PH w pochwie. Biocenoza pochwy powinna być pobrana przed rozpoczęciem terapii lekowej. Z pobranego materiału wykonuje się posiew, a następnie antybiogram pozwalający na celowane leczenie, czyli zastosowanie leku, na który dane drobnoustroje są wrażliwe. Wymaz pobiera się podczas badania ginekologicznego, odpowiednią szpatułką ze ścian pochwy oraz tylnego jej sklepienia. Przygotowanie do takiego wymazu jest takie samo jak w przypadku badania cytologicznego.

Badanie ultrasonograficzne (USG) - badanie to ma bardzo szerokie zastosowanie zarówno w ginekologii jak i położnictwie. Wykonuje się je obecnie rutynowo podczas badania ginekologicznego. Pozwala ono na ocenę prawidłowości narządów rodnych i innych z nimi sąsiadujących, wykrycia w nim zmian chorobowych jak również w celu nadzoru przebiegu ciąży oraz procesów rozrodczych. Za pomocą aparatu ultrasonograficznego wysyłającego fale ultradźwiękowe, w który wyposażona jest większość gabinetów ginekologicznych, uzyskuje się obraz, którego prawidłowa interpretacja pozwala na wykrycie wielu zmian chorobowych oraz zagrożeń ciąży czy też przebiegu cyklu miesiączkowego. Badanie USG posiada wiele wariantów i opcji. Jedną z nich jest metoda dopplerowska polegająca na ocenie w kolorze przepływów. Metoda dopplerowska najczęściej wykorzystywana jest w przypadku podejrzenia procesów nowotworowych oraz w położnictwie. Badanie USG można wykonać metodą dopochwową tzw. transwaginalną bądź przez powłoki brzuszne. W przypadku badania przezbrzusznego należy przyjść na badanie z wypełnionym pęcherzem moczowym. Nie dotyczy to jednak kobiet w zaawansowanej ciąży. Badanie wykonywane jest w pozycji leżącej na wznak. Na odkryty brzuch nakładany zostaje żel i przykładana głowica. Na ekranie monitora ultrasonografu uzyskuje się obraz badanych narządów. Dopochwowe USG wymaga całkowicie opróżnionego pęcherza. Wykonywane jest w pozycji leżącej z ugiętymi nogami. Końcówkę sondy dopochwowej, na którą zakłada się powłoczkę lateksową, a jest nią najczęściej prezerwatywa, wprowadza się do pochwy. Metoda transwaginalna jest znacznie dokładniejsza aniżeli przezbrzuszna. Stosunkowo nową metodą jest USG trójwymiarowe. Badanie USG wykorzystywane jest również do badania piersi jako badanie uzupełniające. Pod nadzorem USG wykonuje się również niektóre zabiegi ginekologiczne i położnicze jak np. biopsje, pobranie komórek jajowych, amnioredukcje i inne.

Mammografia – jest to prześwietlenie rentgenowskie piersi. W dniu badania nie powinno się używać dezodorantów czy kremów w górnej części ciała. Do badania kobieta rozbiera się do połowy. Piersi umieszczane są na odpowiedniej podstawce i delikatnie dociskane do aparatu rentgenowskiego. Wykonuje się zdjęcie, które po wywołaniu przekazywane jest do interpretacji lekarzowi radiologowi. Kobiety miesiączkujące powinny je wykonywać w kilka dni po miesiączce. Stosowane w profilaktyce raka piersi. Powinny je wykonywać wszystkie kobiety po 50 roku życia oraz młodsze, jeżeli występuje rodzinne obciążenie rakiem piersi, przynajmniej raz do roku.

Densytometria – jest to badanie gęstości mineralnej kości, a dokładniej stopnia ubytku tkanki kostnej, w określonych miejscach, przy użyciu specjalnej aparatury tj. najnowszej generacji rentgenowskie aparaty densytometryczne. Dokonują one pomiaru gęstości kości za pomocą bezpiecznej dla organizmu wiązki rentgenowskiej. Badania dokonuje się w obrębie kości udowej, kręgosłupa, kości przedramienia lub piętowej. Stosuje się je w podejrzeniu o osteoporozę. Zagrożone tym schorzeniem są kobiety w wieku okołomenopauzalnym, z zaburzeniami hormonalnymi, po operacjach ginekologicznych, w chorobach nowotworowych i inn. W zależności od zastosowanego aparatu oraz badanej kości wykonuje się je w pozycji leżącej lub siedzącej. Pacjent otrzymuje wynik w postaci wydruku komputerowego, który wymaga interpretacji lekarskiej. U osób powyżej 35 roku życia powinna być wykonywana raz na rok. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania ze strony pacjenta.

Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MR) – to techniki obrazowania narządów i tkanek za pomocą promieni rentgenowskich. Umożliwiają wykrycie zmian narządowych o kilkumilimetrowej wielkości. Badanie wykonuje się za pomocą specjalnego urządzenia, w którym umieszcza się pacjenta w pozycji leżącej na specjalnym ruchomym stole. Czasami badanie wymaga dożylnego podania środka kontrastowego, co pozwala na różnicowanie zmian litych, ropnych, torbielowatych jak również martwicy w guzach nowotworowych czy zmian naciekowych. W tym przypadku, pacjent powinien być na czczo, co najmniej 8 godzin bez posiłku. Ze względu na konieczność umieszczenia pacjenta w aparacie, co niejednokrotnie budzi lęk, można przed badaniem podać środki uspokajające. TK przydatna jest w obrazowaniu zmian w jajnikach natomiast MR macicy, szczególnie jej zmian nowotworowych takich jak np. rak szyjki macicy. Rezonans magnetyczny jest skuteczniejszy w wykrywaniu guzów we wczesnym stadium rozwoju, jednak z mniejszą precyzją określa, który guz jest nowotworowy i wymaga większej ilości dodatkowych badań potwierdzających wyniki.

Urografia – pozwala na ocenę prawidłowości moczowodów w przypadku istnienia guzów narządów rodnych w ich obrębie. Można określić stopień przemieszczenia, ucisk lub stopień nacieczenia moczowodów przez zmianę nowotworową. Przed badaniem konieczne jest podanie dożylnego środka cieniującego, którym najczęściej jest uropolina. Pacjent ułożony jest w pozycji leżącej na wznak badanie polega na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich układu moczowego. Pierwsze przed podaniem kontrastu a następne w 10, 25 i 60 minucie badania. Wymaga ono specjalnego przygotowania, gdyż badanie musi być wykonane na czczo, po całkowitym opróżnieniu jelit, ze względu na to, aby wypełnione jelita nie przesłaniały dróg moczowych w trakcie badania. W dniu poprzedzającym badanie od godzin południowych nie przyjmuje się już posiłków stałych, a wieczorem wykonuje wlewkę doodbytniczą. Do momentu badania należy być na czczo i nie przyjmować innych płynów prócz niegazowanej wody mineralnej, by nie spowodować nagromadzenia gazów w jelitach.

Cystoskopia – najczęściej wykonywane jest w ginekologii w przypadku zmian nowotworowych, szczególnie w zaawansowanych stadiach raka szyjki macicy. Za pomocą tego badania można ocenić stopień naciekania nowotworu i ewentualne nieprawidłowości pęcherza moczowego spowodowane uciskiem przez guz. Wykonuje się je również w celu wykrycia przetoki moczowo-płciowej. Zabieg nie wymaga znieczulenia ogólnego, jedynie wprowadzany do pęcherza specjalny, sztywny cewnik smarowany jest żelem znieczulającym. Poprzez cewnik wprowadzany jest cystoskop, przez który lekarz ogląda wnętrze pęcherza. W przypadku przetoki wprowadza się do pęcherza płyn cieniujący pozwalający na zidentyfikowanie miejsca ubytku w pęcherzu moczowym. Podczas badania podawane są do pęcherza płyny infuzyjne w celu jego wypełnienia, co pozwala na dokładniejszą ocenę jego ścian oraz pojemności. Jedynym przygotowaniem przed zabiegiem jest opróżnienie pęcherza moczowego.

Badanie urodynamiczne – jest to badanie wykorzystywane w diagnostyce nietrzymaniu moczu. Pozwala ono na określenie postaci tego schorzenia a przede wszystkim zdolności do gromadzenia i wydalania moczu. W związku z tym, iż badanie to zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych nie powinno być ono przeprowadzane bez uprzednio wykonanego posiewu i badania ogólnego moczu. Podczas badania dokonuje się pomiaru objętości moczu podczas swobodnej mikcji, ilości zalegającego moczu w pęcherzu po mikcji, czynność mięśni zwieraczy cewki moczowej oraz profilu zmian ciśnienia w pęcherzu. Wykonuje się je na fotelu ginekologicznym, bez znieczulenia, za pomocą specjalistycznego sprzętu. Do pęcherza moczowego oraz odbytu zakłada się specjalne cewniki połączone przewodami z przetwornikami ciśnienia. Do odbytu zakłada się również specjalną elektrodę. Przygotowanie do badania polega na oczyszczeniu jelit w dniu poprzedzającym poprzez wykonanie lewatywy oraz przyjście na badanie z pełnym pęcherzem moczowym.

Rektoskopia, kolonoskopia – to badania diagnostyczne dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Stosowane w ginekologii onkologicznej w celu określenia zasięgu rozprzestrzeniania się zmian nowotworowych na narządy sąsiednie, w tym przypadku jelita. Rektoskopia polega na wziernikowaniu odbytnicy natomiast kolonoskopia całego jelita grubego. Zabiegi te wymagają wcześniejszego przygotowania przewodu pokarmowego, gdyż do jego prawidłowego wykonania konieczne jest całkowite oczyszczenie jelit. W tym celu w dniu poprzedzającym badanie nie przyjmuje się już posiłków stałych oraz wykonuje się wlew doodbytniczy lub przyjmuje sole oczyszczające. Badanie wykonuje się w pozycji kolankowo-łokciowej bądź lewobocznej i za pomocą wprowadzonego przez odbyt rektoskopu bądź kolonoskopu dokonuje się obserwacji danego odcinka jelita. Czasami zachodzi konieczność podania środków znieczulających.

Diagnostyka fotodynamiczna (PDD) – polega na wzbudzaniu fluorescencji komórek za pomocą promieniowania świetlnego po uprzednim posmarowaniu badanego miejsca specjalnym fotouczulaczem. W ginekologii stosowana jest dla diagnostyki zmian przednowotworowych i nowotworów wczesnoinwazyjnych sromu i szyjki macicy. Na badanie kobieta powinna się zgłosić z ogolonym sromem. Miejsca badane smaruje się specjalną maścią z fotoutleniaczem i po 2 godzinach dokonuje się oglądania. Tkanka nieprawidłowa w trakcie promieniowania laserowego o ściśle określonej długości fali świeci na czerwono.

ZABIEGI DIAGNOSTYCZNE

Histerosalpingografia (HSG) – wykonywane jest ono w diagnostyce przyczyn niepłodności. Polega na wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego uwidaczniającego macicę oraz jajowody po uprzednim podaniu, bezpośrednio do jamy macicy za pomocą specjalnego aparatu wprowadzanego przez szyjkę macicy, środka cieniującego. Czasami wymaga ono znieczulenia ogólnego, gdyż szczególnie w przypadku istnienia zrostów powodujących niedrożność jajowodów pacjentka może odczuwać ból w trakcie przepływania środka cieniującego. Na ekranie monitora kontroluje się przepływ środka cieniującego przez jajowody i wykonuje kilka zdjęć rentgenowskich. Wykonuje się je do 10 dnia cyklu, wykluczając dni krwawienia miesiączkowego. Przed badaniem nie należy przyjmować posiłków stałych. Na kilkadziesiąt minut przed badaniem można przyjąć lekkie środki rozkurczowe np. pod postacią czopków doodbytniczych.

Laparoskopia – wykorzystywana jest w diagnostyce zabiegowej umożliwiając wizualną ocenę narządów miednicy mniejszej, w tym narządu rodnego, za pomocą specjalnej aparatury wprowadzanej do jamy otrzewnowej. W diagnostyce ginekologicznej służy do wykrycia przyczyn niepłodności oraz prawidłowości narządu rodnego jak również zmian chorobowych w narządach miednicy mniejszej np. w endometriozie. Poprzez ok. 5 mm nacięcie w pępku wprowadza się przyrząd optyczny (laparoskop), dzięki któremu na ekranie monitora ukazuje się obraz w powiększeniu. Przed wprowadzeniem laparoskopu konieczne jest, wypełnienie jamy brzusznej specjalnym gazem, powodując uniesienie powłok brzusznych oraz rozepchanie jelit w celu uzyskania lepszego obrazu. Do laparoskopii diagnostycznej pacjentka musi być przygotowana tak jak do każdego zabiegu operacyjnego, gdyż może zaistnieć konieczność wykonania niewielkich zabiegów operacyjnych za pomocą dodatkowych narzędzi, których wprowadzenie do jamy otrzewnowej, poprzez kolejne nacięcia, daje taką możliwość. Prócz podstawowych badań analitycznych krwi, konieczne jest wykonanie EKG, konsultacja internistyczna oraz anestezjologiczna dopuszczające pacjentkę do zabiegu. Wymaga on znieczulenia ogólnego oraz przeprowadzany musi być w warunkach sali operacyjnej. W przeddzień zabiegu pacjentka po lekkim śniadaniu powinna już nie przyjmować posiłków stałych a pić jedynie niegazowaną wodę mineralną. Wieczorem oraz rano w dniu zabiegu wykonuje się wlew doodbytniczy w celu przeczyszczenia jelit. Do zabiegu pacjentka musi mieć ogolony srom oraz w niektórych przypadkach brzuch.

Histeroskopia – to badanie zbliżone do laparoskopii. Różnica między nimi polega na tym, iż histeroskopia umożliwia ocenę jedynie kanału szyjki i wnętrza macicy oraz w przeciwieństwie do laparoskopii przyrząd optyczny, zwany histeroskopem, wprowadzany jest nie przez powłoki brzuszne, a przez pochwę i szyjkę macicy. Umożliwia on pobranie wycinków endometrium. Wykonywany w celu określenia zmian patologicznych macicy i jej błony śluzowej. Stosowana w niepłodności, nieprawidłowych krwawieniach i inn. Szczególnie użyteczna w przypadku raka trzonu macicy lub niektórych postaci raka szyjki macicy, pozwala bowiem na zlokalizowanie nawet najmniejszych zmian chorobowych. Zabieg wymaga znieczulenia ogólnego w związku z czym przygotowanie powinno być takie jak w przypadku laparoskopii.

Punkcja zatoki Douglasa – polega na aspiracji płynu z zagłębienia maciczno-odbytniczego w wyniku nakłucia tylnego sklepienia pochwy. Płynem może być zarówno krew jak również wydzielina ropna. Badanie to służy do diagnostyki stanów ostrych jak np. pęknięcie ciąży pozamacicznej wymagających szybkiej interwencji, jak również guzów zapalnych lub ropni w obrębie miednicy małej. Jeżeli zaaspirowany płyn stanowi krew, szczególnie ze skrzepami świadczy to o pękniętej ciąży pozamacicznej i stanowi bezwzględne wskazanie do operacji. Jeżeli jednak płyn jest inną wydzieliną pobiera się ja i przekazuje do badania bakteriologicznego. Badanie można przeprowadzić w znieczuleniu miejscowym jednak najczęściej przeprowadza się je po uprzednim ogólnym znieczuleniu. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania, jednakże ze względu na możliwość znieczulenia ogólnego pacjentka powinna być na czczo.

Biopsja endometrium, wyłyżeczkowanie jamy macicy – są to zabiegi wykonywane w celu pobrania fragmentów błony śluzowej kanału szyjki oraz jamy macicy do badania histopatologicznego. W przypadku wyłyżeczkowania jamy macicy (ok. 20 dnia cyklu miesiączkowego) konieczne jest dożylne znieczulenie ogólne. Wyłyżeczkowanie pozwala na pobranie materiału z całej jamy macicy, natomiast biopsja przypadkowy jej fragment. Zabiegi te wykorzystuje się w przypadku diagnostyki nieprawidłowych krwawień z macicy, w niepłodności lub w podejrzeniu zmian chorobowych w endometrium.

Pobranie wycinków – polega na pobraniu fragmentu zmienionych chorobowo tkanek i przekazanie do badania histopatologicznego. Materiał można pobrać w trakcie krótkich zabiegów, jak również podczas operacji. Czasami pobierane są jedynie w znieczuleniu miejscowym. W ginekologii wycinki najczęściej pobiera się z części pochwowej szyjki macicy u kobiet z nieprawidłowym wymazem cytologicznym, z pochwy lub sromu. Nie należy go wykonywać w trakcie krwawienia miesiączkowego.

Badanie histopatologiczne – polega na dokładnym oglądaniu pod mikroskopem fragmentów tkanek pobranych z chorobowo zmienionych miejsc. Materiał można oglądać w postaci preparatów barwnych, mrożonych lub rozmazów. Pozwala ono na dokładne określenie, z jaką zmianą mamy do czynienia, ustalenie typu histologicznego nowotworu i stopnia jego złośliwości. Badanie to ma szczególne znaczenie dla postawienia odpowiedniej diagnozy oraz podjęcia dalszego leczenia.
Aby postawić prawidłowe rozpoznanie choroby oraz podjąć odpowiednie leczenie konieczna jest dokładna diagnostyka. Wciąż powiększająca się lista możliwości diagnostycznych pozwala na wczesne wykrycie zmian chorobowych i umożliwia na odpowiednio szybkie podjęcie leczenia, co wpływa na ograniczenie rozprzestrzenienia się choroby.